Ενότητα 7.3: Ανάγνωση
7.3 Εκπαίδευση για τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη
7.3.1. Εισαγωγή
Η εκπαίδευση και η κατάρτιση πρέπει να ανταποκρίνονται στην τρέχουσα πλανητική κρίση. Για το λόγο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνδράμει τα κράτη μέλη της ΕΕ ώστε να παρέχουν στους/στις εκπαιδευτικούς και τους μαθητές/-τριες τις απαραίτητες γνώσεις για μια πράσινη οικονομία και κοινωνία, εντάσσοντας τη βιωσιμότητα στην εκπαίδευση και τη μάθηση.
Η Επιτροπή καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο η βιωσιμότητα μπορεί να ενταχθεί σε όλες τις πτυχές της εκπαίδευσης και καλεί τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν στα εκπαιδευτικά τους προγράμματα με ευκαιρίες μάθησης για την κλιματική κρίση αλλά και απόκτησης των απαραίτητων δεξιοτήτων για την αντιμετώπισή της.
7.3.2. Εκπαίδευση για τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη
Αν και μοιάζει πρόσφατο φαινόμενο, η περιβαλλοντική εκπαίδευση έχει μακρά παράδοση στην Ευρώπη. Στα μέσα του περασμένου αιώνα, η εκπαίδευση στην ύπαιθρο υιοθετήθηκε από αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις. Στην περίπτωση της Καταλονίας, πριν από τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-1939), η παιδαγωγός Rosa Sensat ήταν η κυρία υπεύθυνη της Escola del Bosc στο Montjuïc (Βαρκελώνη). Παρόλο που τότε δεν υπήρχαν ζητήματα γύρω από τη βιωσιμότητα, ο κύριος στόχος αυτών των σχολείων ήταν η τόνωση της υγείας των παιδιών η οποία, όπως παρατήρησε η Sensat, τους πρόσφερε πνευματική, σωματική και κοινωνική ανάπτυξη.
Στην αρχή της νέας χιλιετίας, τα περισσότερα κράτη στην Ευρώπη παρείχαν στους μαθητές/-τριες περιβαλλοντική εκπαίδευση, είτε ως ειδικό μάθημα είτε ως μέρος του προγράμματος ορισμένων μαθημάτων. Οι κυριότεροι τομείς στους οποίους απευθυνόταν η περιβαλλοντική εκπαίδευση ήταν η γεωγραφία και οι φυσικές επιστήμες, όπως και η τεχνολογία και οι κοινωνικές επιστήμες. (Stokes et al., 2001)
Όπως προαναφέραμε στην αρχή της ενότητας, η Ευρωπαϊκή Ένωση προτείνει την ένταξη της εκπαίδευσης για τη βιωσιμότητα και των βασικών ικανοτήτων της στα εκπαιδευτικά προγράμματα σπουδών όλων των χωρών μελών. Στην επόμενη ενότητα θα εξετάσουμε ποιες είναι και πώς διαμορφώνονται οι ικανότητες αυτές.
Δραστηριότητα: Κατατάξτε τις ακόλουθες προτάσεις σε γνώσεις και ικανότητες.
- Θέσπιση προσωπικών κριτηρίων σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
- Στοιχεία και παράγοντες που καθορίζουν το κλίμα και τον αντίκτυπο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
- Κλιματικοί κίνδυνοι και καταστροφές στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον. Ερμηνεία των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των στοιχείων του γεωγραφικού χώρου, για τη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην επικράτεια με κριτήρια βιωσιμότητας.
- Συμμετοχή στην τάξη με αναστοχαστικό και υπεύθυνο τρόπο.
- Η αξία της διατήρησης των οικοσυστημάτων, της βιοποικιλότητας και της υλοποίησης ενός μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης.
- Αναγνώριση της ανάγκης υιοθέτησης οικο-κοινωνικών δεσμεύσεων για την επίτευξη των στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης.
Απάντηση:
Γνώση | Ικανότητα |
2, 3, 5 | 1, 4, 6 |
7.3.3. Εκπαίδευση για την ανάπτυξη ικανοτήτων για τη βιωσιμότητα: Green Comp
Μία από τις αποφάσεις που έχουν ληφθεί στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας είναι η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού πλαισίου ικανοτήτων στον τομέα της βιωσιμότητας, με την ονομασία Green Comp.
Με τον όρο «ικανότητα» εννοούμε τη δυνατότητα ανταπόκρισης σε σύνθετες απαιτήσεις και εκτέλεσης διαφόρων καθηκόντων με τον κατάλληλο τρόπο. Πρόκειται για έναν συνδυασμό πρακτικών δεξιοτήτων, γνώσεων, κινήτρων, ηθικών αξιών, συμπεριφορών, συναισθημάτων και άλλων κοινωνικών και συμπεριφορικών συνιστωσών που κινητοποιούνται από κοινού για την αποτελεσματική δράση (SeDeCo, 2003).
Στόχος του Green Comp είναι η δημιουργία μιας κοινής βάσης για τους μαθητές/-τριες και τους/τις εκπαιδευτικούς σχετικά με τη βιωσιμότητα ως ικανότητα. Η έκθεση έχει σχεδιαστεί για να υποστηρίξει προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης δια βίου μάθησης. Αναπτύχθηκε το 2021 σε στενή συνεργασία με ειδικούς από όλη την Ευρώπη και τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων ερευνητικών ιδρυμάτων, εκπροσώπων της νεολαίας, εκπαιδευτικών, φορέων χάραξης πολιτικής και ΜΚΟ.
Σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο ικανοτήτων, η εκπαίδευση για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα αποσκοπεί στην καλλιέργεια της νοοτροπίας της βιωσιμότητας από την παιδική ηλικία έως την ενηλικίωση. Έτσι, οι μαθητές/-τριες αποκτούν γνώσεις και δεξιότητες που τους βοηθούν να γίνουν φορείς αλλαγής και να συμβάλουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος του πλανήτη.
Το GreenComp αποτελείται από τέσσερις «τομείς» ικανοτήτων που αντιστοιχούν στον ορισμό της βιωσιμότητας και από δώδεκα «ικανότητες» που, εν συνόλω, αποτελούν τους πυλώνες της ικανότητας βιωσιμότητας για κάθε άτομο. Κάθε ικανότητα συνοδεύεται από μια περιγραφή των κύριων χαρακτηριστικών της.
Οι δώδεκα δεξιότητες ομαδοποιούνται στους εξής τέσσερις τομείς:
- Υιοθέτηση των αξιών της βιωσιμότητας, που περιλαμβάνει τις ικανότητες:
- Αποτίμηση της βιωσιμότητας: Εντοπισμός και ερμηνεία του τρόπου με τον οποίο οι αξίες διαφέρουν μεταξύ των ατόμων και στον χρόνο και παράλληλη κριτική αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο οι αξίες ευθυγραμμίζονται με την βιωσιμότητα.
- Υποστήριξη της δικαιοσύνης: Υποστήριξη της ισοτιμίας και της δικαιοσύνης στο παρόν και στο μέλλον και αξιοποίηση της γνώσης των προηγούμενων γενεών.
- Προάσπιση της φύσης: Επίγνωση ότι το άτομο είναι μέρος της φύσης και σεβασμός των αναγκών και των δικαιωμάτων των άλλων ειδών και της ίδιας της φύσης με σκοπό την αποκατάσταση και την αναγέννηση ανθεκτικών οικοσυστημάτων.
- Αποδοχή της πολυπλοκότητας της βιωσιμότητας, που περιλαμβάνει τις ικανότητες:
- Συστημική σκέψη: η μελέτη ενός προβλήματος βιωσιμότητας από όλες τις πλευρές, η εξέταση του χρόνου, του χώρου και του πλαισίου, η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα στοιχεία αλληλεπιδρούν μέσα στα συστήματα.
- Κριτική σκέψη: Αξιολόγηση πληροφοριών και επιχειρημάτων, εντοπισμός παραδοχών, αμφισβήτηση της υφιστάμενης κατάστασης και προβληματισμός σχετικά με το πώς πρέπει να γνωστοποιείται το προσωπικό, κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο.
- Πλαισίωση του προβλήματος: Διατύπωση των τρεχουσών προκλήσεων ως πρόβλημα βιωσιμότητας όσον αφορά τη δυσκολία, τα εμπλεκόμενα άτομα, το χρόνο και τη γεωγραφική έκταση, προκειμένου να αποφευχθούν τα μελλοντικά προβλήματα και να μετριαστούν και να αντιμετωπιστούν τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα.
- Οραματισμός ενός βιώσιμου μέλλοντος, που περιλαμβάνει τις ικανότητες:
- Οραματισμός του μέλλοντος: Οραματισμός εναλλακτικών βιώσιμων μελλοντικών καταστάσεων με την ανάπτυξη εναλλακτικών σεναρίων, όπως και με τον προσδιορισμό των απαραίτητων βημάτων για την επίτευξη ενός βιώσιμου μέλλοντος.
- Προσαρμοστικότητα: Διαχείριση προκλήσεων και πολύπλοκων καταστάσεων σε ζητήματα βιωσιμότητας και σχετικές αποφάσεις για το μέλλον υπό το πρίσμα της αβεβαιότητας, της ασάφειας και του κινδύνου.
- Διερευνητική σκέψη: Υιοθέτηση σχεσιακού τρόπου σκέψης με τη διερεύνηση και τη σύνδεση διαφορετικών επιστημονικών κλάδων και τη χρήση της δημιουργικότητας και του πειραματισμού σε νέες ιδέες ή μεθόδους.
- Δράση για τη βιωσιμότητα, που περιλαμβάνει τις ικανότητες:
- Πολιτική διαχείριση: Λογοδοσία για μη βιώσιμη συμπεριφορά και αποτελεσματικές πολιτικές απαιτήσεις για βιωσιμότητα.
- Συλλογική δράση: Δράση για αλλαγή σε συνεργασία με άλλα άτομα και οργανισμούς.
- Ατομική πρωτοβουλία: Προσδιορισμός των ατομικών δυνατοτήτων βιωσιμότητας και ενεργή συμβολή στη βελτίωση των προοπτικών της κοινότητας και του πλανήτη.
Στην παρακάτω εικόνα, βλέπουμε την αναλυτική παρουσίαση του πρώτου τομέα με τις 3 ικανότητες και τις περιγραφές τους.
Οι μέλισσες αντιπροσωπεύουν τις ικανότητες του τομέα «δράση υπέρ της βιωσιμότητας»: πολιτική δράση, συλλογική δράση και ατομική πρωτοβουλία. Οι μέλισσες δρουν ως ανεξάρτητοι παράγοντες και ως συλλογικός οργανισμός.
Τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν τις ικανότητες του τομέα «οραματισμός ενός βιώσιμου μέλλοντος»: την ικανότητα πρόβλεψης του μέλλοντος, την προσαρμοστικότητα και τη διερευνητική σκέψη. Τα λουλούδια παράγουν καρπούς και αυτοί με τη σειρά τους παράγουν σπόρους ώστε η ζωή να συνεχιστεί.
Η κυψέλη αντιπροσωπεύει τις ικανότητες του τομέα «υιοθέτηση των αξιών της βιωσιμότητας»: αποτίμηση της βιωσιμότητας, υποστήριξη της φύσης. Η κυψέλη προστατεύει και συντηρεί τις μέλισσες.
Η γύρη και το νέκταρ αντιπροσωπεύουν τις ικανότητες του τομέα «αποδοχή της πολυπλοκότητας της βιωσιμότητας»: συστημική σκέψη, κριτική σκέψη και πλαισίωση των προβλημάτων. Η γύρη και το νέκταρ προσελκύουν τις μέλισσες στα λουλούδια, οι οποίες μεταφέρουν τη γύρη από λουλούδι σε λουλούδι καθώς συλλέγουν τροφή για το σμήνος τους. Η πολυπλοκότητα δεν σημαίνει ότι η διαδικασία είναι περίπλοκη αλλά ότι εμπλέκονται σε αυτή πολλά διαφορετικά αλληλένδετα στοιχεία.
Τέλος, θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ορισμένες δεξιότητες που συναντάμε σε αυτό το βιώσιμο πλαίσιο, όπως η εκτίμηση της βιωσιμότητας, η υποστήριξη της γαλήνης, η προάσπιση της φύσης, η συστημική σκέψη, η κριτική σκέψη, η συλλογική δράση, η πολιτική δράση κ.λπ.
Δραστηριότητα: αντιστοιχίστε τις ακόλουθες ικανότητες με τον κατάλληλο τομέα:
- Διαχείριση προκλήσεων και πολύπλοκων καταστάσεων σε συνθήκες βιωσιμότητας και σχετικές αποφάσεις για το μέλλον υπό το πρίσμα της αβεβαιότητας, της ασάφειας και του κινδύνου.
- Επίγνωση ότι το άτομο είναι μέρος της φύσης και σεβασμός των αναγκών και των δικαιωμάτων των άλλων ειδών και της ίδιας της φύσης με σκοπό την αποκατάσταση και την αναγέννηση ανθεκτικών οικοσυστημάτων.
- Δράση για αλλαγή σε συνεργασία με άλλα άτομα και οργανισμούς.
- Αξιολόγηση πληροφοριών και επιχειρημάτων, εντοπισμός παραδοχών, αμφισβήτηση της υφιστάμενης κατάστασης και προβληματισμός σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το προσωπικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο επηρεάζει τη σκέψη και τα συμπεράσματα.
δράση υπέρ της βιωσιμότητας | οραματισμός ενός βιώσιμου μέλλοντος | υιοθέτηση των αξιών της βιωσιμότητας | αποδοχή της πολυπλοκότητας της βιωσιμότητας |
2) | 4) | 1) | 3) |
Πηγές και πόροι: