Greener Green - Ανάπτυξη πρακτικών βιωσιμότητας στα δημοτικά σχολεία

Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει προκαλέσει διαταραχή στο ατμοσφαιρικό σύστημα λόγω των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Είναι σαν ένα παιχνίδι ντόμινο, όταν αγγίζεις ένα κομμάτι, όλα τα άλλα στοιχεία του συστήματος διαταράσσονται. Αυτό συμβαίνει σήμερα με το περιβάλλον της Γης.

Η άνοδος της θερμοκρασίας λόγω της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλεί πολλές συνέπειες για τον πλανήτη μας, αλλά και για εμάς τους ίδιους/-ες.

Η κύρια συνέπεια της εν λόγω αύξησης της θερμοκρασίας, η οποία είναι ήδη ορατή αυτή τη στιγμή, είναι το λιώσιμο των παγετώνων και των θαλάσσιων πάγων στις πολικές περιοχές, αλλά και των ορεινών παγετώνων στον κόσμο.

Ας εξετάσουμε καθένα από τα 3 αυτά στοιχεία ξεχωριστά

Τα στρώματα πάγου είναι τεράστιες παγετώδεις εκτάσεις που έχουν βραχώδη βάση και φτάνουν τα 3 έως 4 χιλιόμετρα πάχους πάγου στο κέντρο τους. Υπάρχουν δύο στον πλανήτη, το ένα στο βόρειο ημισφαίριο, το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας, και το άλλο στο νότιο ημισφαίριο, αυτό της Ανταρκτικής. Αυτά τα στρώματα πάγου σχηματίζονται από τη σταδιακή συσσώρευση χιονοπτώσεων, οι οποίες με την πάροδο των ετών συμπιέζονται υπό το ίδιο τους το βάρος, σχηματίζοντας πάγο. Όμως αυτός ο πάγος λιώνει εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας. Ακολουθεί το γράφημα της μεταβολής της μάζας του στρώματος πάγου της Γροιλανδίας, όπου βλέπουμε ότι από τη δεκαετία του 1990 το στρώμα αυτό έχει χάσει πάνω από 4000 Gt (γιγατόνους) πάγου. Αλλά αυτή η μονάδα δεν έχει πολύ νόημα οπότε, για να απλοποιήσουμε, θα μιλήσουμε με όρους ισοδύναμης ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Το νερό που είναι αποθηκευμένο με τη μορφή πάγου, μόλις λιώσει, θα καταλήξει στον ωκεανό και θα συμβάλει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Ας υπολογίσουμε λοιπόν αυτή την απώλεια πάγου ως ισοδύναμη συμβολή στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Για τη Γροιλανδία, μπορούμε να διαβάσουμε ότι σε 20 χρόνια, το λιώσιμο των πάγων της συνέβαλε στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 1 εκατοστό.

Ο ίδιος υπολογισμός για το στρώμα πάγου της Ανταρκτικής δίνει το παρακάτω γράφημα. Βλέπουμε ότι η απώλεια μάζας είναι και εδώ συνεχής από τη δεκαετία του 1990. Ωστόσο, σε απόλυτους όρους, είναι μικρότερη από την απώλεια μάζας από το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας: μέσα σε 20 χρόνια, η Ανταρκτική έχασε περίπου 2500 Gt πάγου και επομένως συνέβαλε στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά 6 χιλιοστά. Ας προσέξουμε εδώ ότι το κλίμα, η γεωγραφική διαμόρφωση και οι διαδικασίες τήξης είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ της Ανταρκτικής και της Γροιλανδίας.

Δεν είναι μόνο τα στρώματα πάγου που λιώνουν αδιάκοπα. Υπάρχει και μια πολύ μεγάλη μερίδα ορεινών παγετώνων, ο πιο εμβληματικός από τους οποίους στην Ευρώπη είναι το «Mer de Glace» στο Chamonix. Οι παρακάτω εικόνες «πριν» και «μετά» δείχνουν πόσο ο παγετώνας υποχωρεί προς τις κορυφές εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα. 

Όλα αυτά τα βουνά ή τα στρώματα πάγου σχηματίζουν μια μάζα νερού που αποθηκεύεται στις διάφορες ηπείρους. Όταν αυτός ο πάγος λιώνει, εκρέει στον ωκεανό και αυξάνει τη στάθμη της θάλασσας. Και αυτό αποδεικνύεται με αριθμούς! Το συγκεκριμένο γράφημα δείχνει ότι η στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί από το 1850 κατά σχεδόν 25 εκατοστά.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η τήξη των πάγων που συμβάλλει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Υπάρχει επίσης το φαινόμενο της «θερμικής διαστολής των ωκεανών». Με απλά λόγια, ο ωκεανός, όπως και κάθε άλλο υλικό, διαστέλλεται μόλις αυξηθεί η θερμοκρασία του. Όταν θερμαίνεται, καταλαμβάνει μεγαλύτερο όγκο από ό,τι όταν είναι ψυχρότερος. Έτσι, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, ο ωκεανός απορροφά ένα μεγάλο μέρος της ενέργειας που είναι διαθέσιμη στην ατμόσφαιρα και αποθηκεύει την ενέργεια αυτή στην επιφάνεια, στο μέσο και στο βάθος του ωκεανού. Αυτά τα τρία τμήματα αναπαρίστανται στα μπλε στοιχεία του γραφήματος και αντιπροσωπεύουν το μερίδιο κάθε στοιχείου που συμμετέχει στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας. Το λιώσιμο των πάγων απεικονίζεται με τα γκρι στοιχεία και, σε μικρότερο βαθμό, το νερό που είναι αποθηκευμένο στην ξηρά ή στο υπέδαφος και μετακινείται προς τους ωκεανούς απεικονίζεται με πορτοκαλί χρώμα. Αυτές οι 3 συνιστώσες συμβάλλουν από κοινού στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Δεν είναι ακόμα σαφές ποιο από τα δύο, η θερμική διαστολή ή το λιώσιμο των πάγων, προκαλεί το μεγαλύτερο πρόβλημα αλλά το βέβαιο είναι ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι η αιτία και των δύο.

Ως άμεση συνέπεια της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, οι ακτές όλου του κόσμου, ακόμη και ορισμένα νησιά όπως οι Μαλδίβες, καλύπτονται από το νερό. Καθώς τα εδάφη εξαφανίζονται κάτω από τη θάλασσα, οι κάτοικοι αναγκάζονται να μεταναστεύσουν σε άλλες περιοχές. Αυτό ενδέχεται να προκαλέσει, στη χειρότερη περίπτωση, εντάσεις μεταξύ πληθυσμών ή γεωπολιτικά προβλήματα που σχετίζονται με την πρόσβαση σε βασικούς πόρους, όπως η τροφή και το πόσιμο νερό.

Ας επιστρέψουμε στη θάλασσα και κυρίως στο Βόρειο και Νότιο Πόλο.

Από την άλλη πλευρά, μία από τις συνέπειες από το λιώσιμο των πάγων της θάλασσας είναι ότι ο ωκεανός γίνεται πιο βαθύς και σκοτεινός και δημιουργείται το εξής πρόβλημα: όταν η λευκή επιφάνεια πάγου μετατρέπεται σε μια σκοτεινή επιφάνεια νερού, η ακτινοβολία που απορροφάται από αυτή την επιφάνεια αυξάνεται. Το ίδιο συμβαίνει όταν φοράτε ένα λευκό ή ένα μαύρο μπλουζάκι το καλοκαίρι: το μαύρο μπλουζάκι απορροφά περισσότερη ακτινοβολία και επομένως ζεσταίνεστε περισσότερο απ' ό,τι με ένα λευκό μπλουζάκι που αντανακλά την ακτινοβολία. Στο παράδειγμα των λιωμένων θαλάσσιων πάγων που δίνουν τη θέση τους στο νερό, η ακτινοβολία που αντανακλάται από αυτή την αλλαγή της επιφάνειας μειώνεται και η ενέργεια που απορροφάται αυξάνεται, γεγονός που ενισχύει τοπικά τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Η περιοχή της Αρκτικής θερμαίνεται πολύ γρηγορότερα από τον υπόλοιπο κόσμο λόγω αυτού του θετικού βρόχου ανατροφοδότησης: όσο θερμότερη είναι, τόσο περισσότερο λιώνει, όσο χαμηλότερη είναι η επιφανειακή λευκαύγεια, τόσο περισσότερη ακτινοβολία απορροφά και όσο θερμότερη είναι, τόσο περισσότερο λιώνει, κ.λπ.

Πέρα από τους ορατούς πάγους, οι ηπειρωτικές πολικές περιοχές είναι παγωμένες όλο το χρόνο σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βάθος ανάλογα με την περιοχή. Αυτά τα παγωμένα εδάφη ονομάζονται μόνιμα παγωμένο έδαφος (permafrost).

Όσον αφορά όμως τον πάγο, αυτό το μόνιμα παγωμένο έδαφος επηρεάζεται επίσης από την υπερθέρμανση του πλανήτη και λιώνει εδώ και δεκαετίες.

Το λιώσιμο του μόνιμα παγωμένου εδάφους έχει δύο δραματικές συνέπειες: αφενός, το έδαφος γίνεται λασπώδες καθώς ξεπαγώνει και έτσι καταλύονται οι υποδομές όλων των υφιστάμενων κτιρίων, είτε πρόκειται για σπίτια, είτε για δρόμους, είτε για βιομηχανικές υποδομές. Αφετέρου, το μόνιμα παγωμένο έδαφος περιέχει ένα τεράστιο απόθεμα άνθρακα με τη μορφή μεθανίου. Κατά την απόψυξη αυτός ο άνθρακας απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα, αυξάνοντας τη συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου και ενισχύοντας έτσι την υπερθέρμανση του πλανήτη. Και εδώ, βρισκόμαστε αντιμέτωποι/-ες με έναν θετικό βρόχο ανατροφοδότησης, όπου το μόνιμο στρώμα πάγου, λιώνοντας, αυξάνει την ατμοσφαιρική συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου, η οποία εντείνει την υπερθέρμανση του πλανήτη, η οποία με τη σειρά της αυξάνει το λιώσιμο του μόνιμα παγωμένου εδάφους και ούτω καθεξής.

Οι συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι ήδη ορατές και δεν πρέπει να περιμένουμε μέχρι το 2050 ή το 2100 για να τις αναγνωρίσουμε. Ακολουθεί ένα βίντεο με τις συνέπειες που θα προκύψουν τις επόμενες δεκαετίες στην Ευρώπη αλλά και στον κόσμο: