Ενότητα 2.2: Ανάγνωση
Εισαγωγή
Η ενέργεια αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας, μιας και πρόκειται για κάτι που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Το είδος της ενέργειας που καταναλώνουμε εξαρτάται από τη χώρα στην οποία ζούμε και τον τρόπο ζωής μας. Η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με την ενέργεια επιτυγχάνεται με δύο τρόπους:
· επιλέγοντας καθαρότερες πηγές ενέργειας (αντικαθιστώντας τα ορυκτά καύσιμα με μη καύσιμες ανανεώσιμες πηγές)
· μειώνοντας τη συνολική κατανάλωση ενέργειας μέσω της εξοικονόμησης ενέργειας και της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης
Μαθησιακά αποτελέσματα
Ολοκληρώνοντας την υπό-ενότητα θα μάθετε
· Ποιες είναι οι μορφές ενέργειας και πώς να στραφείτε σε ανανεώσιμες επιλογές.
· Πώς να μειώσετε την κατανάλωση ενέργειας στο σχολείο σας.
Τι είδους ενέργεια χρησιμοποιούμε;
Δείτε το βίντεο https://ec.europa.eu/eurostat/web/interactive-publications/energy-2023#electricity-production (1.47) για να δείτε πώς παράγεται η ηλεκτρική ενέργεια στην ΕΕ.
Ανανεώσιμη ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που προέρχεται από φυσικές πηγές οι οποίες αναπληρώνονται με ρυθμό ταχύτερο από ό,τι καταναλώνονται. Το ηλιακό φως και ο άνεμος, για παράδειγμα, είναι πηγές που αναπληρώνονται συνεχώς. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας υπάρχουν άφθονες γύρω μας. Αντιθέτως, τα ορυκτά καύσιμα (άνθρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο) είναι μη ανανεώσιμες πηγές που χρειάζονται εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν. Όταν τα ορυκτά καύσιμα καίγονται για να παράξουν ενέργεια, προκαλούν επιβλαβείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου όπως το διοξείδιο του άνθρακα.
Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές δημιουργεί πολύ λιγότερες εκπομπές σε σχέση με την καύση ορυκτών καυσίμων. Η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία σήμερα ευθύνονται για τις περισσότερες εκπομπές, προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Επίσης, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι πλέον φθηνότερες στις περισσότερες χώρες και δημιουργούν τρεις φορές περισσότερες θέσεις εργασίας από ό,τι τα ορυκτά καύσιμα.
Οι πιο ευρέως διαδεδομένες πηγές ανανεώσιμης ενέργειας είναι:
· Ηλιακή ενέργεια - μετατροπή του ηλιακού φωτός σε ενέργεια.
· Αιολική ενέργεια - μετατροπή του ανέμου σε ηλεκτρική ενέργεια.
· Γεωθερμική ενέργεια - θερμότητα που παράγεται στο εσωτερικό της Γης.
· Υδροηλεκτρική ενέργεια - μια μορφή ενέργειας που αξιοποιεί τη δύναμη του νερού σε κίνηση.
· Παλιρροιακή ενέργεια - παράγεται από το κύμα των ωκεάνιων υδάτων κατά την άνοδο και την πτώση των παλιρροιών.
· Ενέργεια βιομάζας - προέρχεται από την καύση οργανικών υλικών, όπως δέντρα, φυτά και γεωργικά και αστικά απόβλητα.
Το άρθρο https://ec.europa.eu/eurostat/web/interactive-publications/energy-2023 παρουσιάζει μια ανάλυση του τρόπου με τον οποίο οι διάφορες χώρες της Ευρώπης καταναλώνουν ενέργεια. Στο διάγραμμα διαφαίνεται ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε μια τροχιά μείωσης των καυσίμων που προκαλούν εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και αύξησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ωστόσο απαιτείται χρόνος για την πλήρη μετάβαση.
Πώς μπορώ να χρησιμοποιήσω ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο σπίτι και το σχολείο μου;
Η επιλογή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και τη θέρμανση είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για να μειώσουμε το αποτύπωμα άνθρακα και να κάνουμε τα σχολεία μας πιο βιώσιμα. Ακολουθούν ορισμένοι τρόποι με τους οποίους τα σχολεία μπορούν να το κάνουν αυτό:
· Ηλεκτρική ενέργεια
Τα σχολεία μπορούν να εγκαταστήσουν στην οροφή τους φωτοβολταϊκά πάνελ που παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Η παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας με ηλιακούς συλλέκτες σάς δίνει τη δυνατότητα να αυξήσετε τη βιωσιμότητα, να περιορίσετε την εξάρτησή σας από το δημόσιο δίκτυο και να μειώσετε τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος. Τα σχολεία μπορούν να αγοράσουν το δικό τους σύστημα ηλιακής ενέργειας ή να επενδύσουν σε μια σύμβαση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΣΑΗΕ). Μια σύμβαση αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΣΑΗΕ) είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να αποκτήσει το σχολείο ένα σύστημα ηλιακών συλλεκτών χωρίς να το αγοράσει άμεσα και να προμηθεύεται ηλεκτρική ενέργεια με έκπτωση.
· Ηλεκτρική θέρμανση
Η ηλιακή ενέργεια χρησιμοποιείται για την παροχή ζεστού νερού και θέρμανσης καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Τα ηλιακά συστήματα θέρμανσης χρησιμοποιούν ηλιακούς συλλέκτες που μπορούν να τοποθετηθούν στην οροφή, σε μια ανεμπόδιστη επίπεδη επιφάνεια ή ακόμη και να κρεμαστούν από έναν τοίχο. Η ενέργεια που παράγουν θερμαίνει το νερό που αποθηκεύεται σε έναν θερμοσίφωνα.
· Αντλία θερμότητας αέρα
Η αντλία θερμότητας αέρα είναι ένα σύστημα ανανεώσιμης ενέργειας που χρησιμοποιεί τη θερμότητα του εξωτερικού αέρα για την παροχή θέρμανσης και ζεστού νερού. Λειτουργεί παρόμοια με το ψυγείο αλλά αντίστροφα, καθώς αντλεί ενέργεια από τον αέρα και τη χρησιμοποιεί για να ζεστάνει τον χώρο. Πρόκειται για μια πιο βιώσιμη επιλογή θέρμανσης σε σύγκριση με την παραδοσιακή θέρμανση με πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Χρησιμοποιεί τον ηλεκτρισμό ως πηγή ενέργειας, γεγονός που δίνει τη δυνατότητα συνδυασμού ανανεώσιμων πηγών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, όπως η ηλιακή ή η γεωθερμική ενέργεια.
· Πράσινη ενέργεια
Εάν δεν είναι δυνατόν να υιοθετήσετε στο σχολείο σας κάποια από αυτές τις αυτόνομες ενεργειακές επιλογές, τότε η εναλλακτική λύση είναι να χρησιμοποιήσετε έναν προμηθευτή/-τρια ενέργειας που δεσμεύεται ότι χρησιμοποιεί μόνο πράσινη ενέργεια. Ωστόσο, η επιλογή αυτή απαιτεί διεξοδικό έλεγχο, καθώς πολλές εταιρείες μπορεί συχνά να υπερβάλλουν ως προς το περιβαλλοντικό όφελος της ηλεκτρικής ενέργειας που προμηθεύουν. Πολλές εταιρείες ισχυρίζονται επίσης ότι αντισταθμίζουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα φυτεύοντας δέντρα. Αυτό ωστόσο δεν θεωρείται ανανεώσιμη, αλλά οικολογική προσέγγιση.
Για την εγκατάσταση εξοπλισμού στο οικόπεδο και τα κτίρια ενδέχεται να απαιτούνται εγκρίσεις, π.χ. από την πολεοδομία. Ο τρόπος που αξιοποιείτε τη γη και τις εγκαταστάσεις μπορεί να επηρεαστεί από διάφορα ιδιοκτησιακά καθεστώτα ή ελεγκτικά συμφέροντα. Ωστόσο, η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από μόνη της δεν είναι αρκετή. Θα πρέπει επίσης να μειώσουμε την ποσότητα της ενέργειας που χρησιμοποιούμε ώστε να απαιτείται λιγότερη παραγωγή.
Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης
Υπάρχουν πολλοί απλοί και άμεσοι τρόποι με τους οποίους μπορείτε να εξοικονομήσετε χρήματα και να ενισχύσετε τη βιωσιμότητα. Κάποιοι αφορούν την αλλαγή συμπεριφοράς και κουλτούρας και άλλοι την πιο υπεύθυνη διαχείριση των κτιρίων, των εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού, σε συνδυασμό πάντοτε με στρατηγικό σχεδιασμό.
Παρακολουθήστε το παρακάτω βίντεο για την ενεργειακή απόδοση
Ενεργειακή απόδοση της σχολικής κοινότητας
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχει ως αποτέλεσμα την υποστήριξη των σχολείων με στόχο την αλλαγή των συνηθειών και συμπεριφορών. Πολλά σχολεία εμπλέκουν ενεργά τους μαθητές/-τριες και τα μέλη του προσωπικού σε αυτό, γεγονός που τους/τις επιτρέπει να μετατρέπουν τις γενικές περιβαλλοντικές ανησυχίες σε δράσεις εντός του σχολείου τους.
Η ανάπτυξη μιας πράσινης πολιτικής θα συμβάλει στη δέσμευση για ενεργειακή αποδοτικότητα και θα δώσει στα μέλη του προσωπικού και τους μαθητές/-τριες τη δυνατότητα να κάνουν αλλαγές με την υποστήριξη των διευθυντών/-τριών. Η πράσινη πολιτική θα μπορούσε να περιλαμβάνει:
· δήλωση αποστολής
· σκοποί και στόχοι
· ρόλοι και αρμοδιότητες
· πλαίσιο προγραμματισμού δράσης
· ορόσημα για την επανεξέταση της προόδου
· πόροι
Κοινοποίηση πληροφοριών για την ενέργεια στους μαθητές/-τριες και το προσωπικό του σχολείου
Ενθαρρύνετε την από κοινού ανάληψη ευθύνης για τα περιβαλλοντικά ζητήματα εμπλέκοντας τόσο τα μέλη του προσωπικού όσο και τους μαθητές/-τριες. Ξεκινήστε εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται σήμερα η ενέργεια προκειμένου να εντοπίσετε τους τομείς στους οποίους είναι εφικτή η εξοικονόμησή της. Ενημερώστε τα μέλη του προσωπικού και τους μαθητές/-τριες για την ενέργεια που καταναλώνουν όπως και για το κόστος της τόσο σε οικονομικό όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο. Βοηθήστε τους/τις να κατανοήσουν πώς οι συνήθειές τους/τις επηρεάζουν τη χρήση ενέργειας και πώς η αλλαγή σε ατομικό επίπεδο μπορεί να έχει θετική επίδραση. Ενθαρρύνετε και επιβραβεύστε ιδέες και δραστηριότητες που μειώνουν την κατανάλωση ενέργειας.
Έχουν δημιουργηθεί πολλά σχολικά ενεργειακά προγράμματα τα οποία διαχειρίζονται οι μαθητές/-τριες, αξιοποιώντας στο έπακρο τον ενθουσιασμό και τη δημιουργικότητά τους. Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να εντάξουν πληροφορίες για την ενέργεια στα προγράμματα μαθημάτων, κυρίως στη διδασκαλία των φυσικών επιστημών ή των μαθηματικών.
Η ενασχόληση των μαθητών/-τριών με τις μετρήσεις, τις στατιστικές για τη διαχείριση της ενέργειας και τις συγκρίσεις αριθμητικών δεδομένων τούς/τις βοηθά να βελτιώσουν τις αριθμητικές τους δεξιότητες αλλά και να καλλιεργήσουν την αντίληψή τους για την ενέργεια και τον τρόπο χρήσης της. Αυτό μπορεί να επηρεάσει μακροπρόθεσμα τη συμπεριφορά τους τόσο εντός του σχολείου όσο και στην προσωπική τους ζωή γενικότερα.
Σβήσιμο λαμπτήρων
Ο φωτισμός αντιπροσωπεύει περίπου το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιείται σε ένα τυπικό σχολείο. Ξεκινήστε με τα βασικά, όπως το σβήσιμο των λαμπτήρων και του ηλεκτρικού εξοπλισμού όταν δεν χρησιμοποιούνται. Άλλες ωφέλιμες ιδέες είναι οι εξής:
· Τοποθέτηση ετικετών στους διακόπτες φωτισμού προκειμένου να ανάβουν μόνο τα φώτα που είναι πραγματικά απαραίτητα.
· Απομάκρυνση των εμποδίων από τα παράθυρα και τα θερμαντικά σώματα για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του φωτός της ημέρας, όπως και για την αποτελεσματική λειτουργία των συστημάτων θέρμανσης.
· Εγκατάσταση συστημάτων ελέγχου φωτισμού.
· Χρήση αισθητήρων φωτισμού παρουσίας σε χώρους που χρησιμοποιούνται σπάνια, όπως οι χώροι υγιεινής και οι τουαλέτες.
· Αντικατάσταση των χαλασμένων λαμπτήρων με πιο ενεργειακά αποδοτικούς, οι οποίοι διαρκούν περισσότερο. Οι λαμπτήρες LED καταναλώνουν έως και 90% λιγότερη ενέργεια σε σχέση με τους κλασικούς λαμπτήρες, αλλά έχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές. Επίσης διαρκούν έως και τρεις φορές περισσότερο από τους συμπαγείς λαμπτήρες φθορισμού (ΣΛΦ), μειώνοντας έτσι τα κόστη συντήρησης και διακοπών λειτουργίας.
Πολλά σχολεία διαθέτουν ομάδες «υπερασπιστών/-τριών της οικολογίας» ή «ενεργειακών φυλάκων» που ελέγχουν στο τέλος κάθε ημέρας τον εξοπλισμό ή τα φώτα που έχουν μείνει αναμμένα, τα σβήνουν και ενημερώνουν το αρμόδιο προσωπικό αναλόγως. Άλλα σχολεία εγείρουν τον υγιή ανταγωνισμό, π.χ. δημιουργώντας γραφήματα για να συγκρίνουν τη χρήση ενέργειας σε διάφορους χώρους ή κτίρια.
Θέστε στόχους και αναγνωρίστε την επιτυχία. Όταν σημειώνεται πρόοδος, επικροτήστε και διατηρήστε τον ενθουσιασμό για περεταίρω προσπάθεια.
Διαχείριση των φορτίων τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ)
Η χρήση των ΤΠΕ στα σχολεία αυξάνεται ραγδαία. Ο εξοπλισμός ΤΠΕ δεν καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια μόνο άμεσα αλλά και ηλεκτρική ενέργεια που απαιτείται για τον φωτισμό και την ψύξη του. Η ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιείται από τις ΤΠΕ μπορεί να μειωθεί σημαντικά επιλέγοντας ενεργειακά αποδοτικό εξοπλισμό και ενεργοποιώντας τις διαθέσιμες λειτουργίες διαχείρισης ενέργειας.
Τα δωμάτια με διαδραστικούς πίνακες θα πρέπει να είναι διαμορφωμένα κατάλληλα ώστε να επιτρέπουν στους χρήστες/-τριες να ελέγχουν γρήγορα και εύκολα τις περσίδες και τον φωτισμό.
Οι συσκευές θα πρέπει να απενεργοποιούνται, όπου είναι δυνατόν, προκειμένου να εξοικονομείται ενέργεια. Θα πρέπει να γίνει συνήθεια η απενεργοποίηση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στις τάξεις και στις αίθουσες ΤΠΕ μετά τη χρήση τους και ιδίως στο τέλος της ημέρας.
Σχολικά κτίρια και διαχείριση
Η αποτελεσματική χρήση των υφιστάμενων μηχανισμών ελέγχου της θέρμανσης ή του φωτισμού μπορεί να σημαντικά μειώσει τη σπατάλη ενέργειας, να εξοικονομήσει χρήματα και να μειώσει τις εκπομπές ρύπων έως και 40%. Εάν ένας λέβητας λειτουργεί ή συντηρείται ανεπαρκώς, το κόστος θέρμανσης μπορεί να αυξηθεί κατά 30% ή και περισσότερο. Ορισμένοι τρόποι διατήρησης της αποδοτικότητας είναι οι εξής:
· Βεβαιωθείτε στο σύστημα θέρμανσης πραγματοποιείται συντήρηση τουλάχιστον σε ετήσια βάση και ότι η λειτουργία του έχει ρυθμιστεί για βέλτιστη απόδοση. Η μείωση της θερμοκρασίας σε ένα κτίριο κατά 1ºC θα εξοικονομήσει 5% έως 10% του λογαριασμού θέρμανσης. Η λειτουργία των συστημάτων θέρμανσης για μία ώρα λιγότερη κάθε μέρα θα οδηγήσει σε εξοικονόμηση παρόμοιου επιπέδου.
· Βεβαιωθείτε ότι οι θερμοστάτες ρυθμίζονται και προσαρμόζονται ώστε να ανταποκρίνονται στις διαφορετικές χρήσεις και δραστηριότητες σε διαφορετικούς χώρους ή δωμάτια.
· Ελέγξτε τους χρονοδιακόπτες ώστε να λειτουργούν τις σωστές ώρες και να είναι ρυθμισμένοι στη σωστή ημερομηνία και ώρα (ιδίως μετά από κάθε αλλαγή ώρας).
· Μειώστε την κατανάλωση θέρμανσης, θερμαίνοντας μόνο τους χώρους του κτιρίου που χρησιμοποιούνται.
· Βεβαιωθείτε ότι έχουν εντοπιστεί όλες οι πηγές ρεύματος και ότι έχουν τοποθετηθεί οι κατάλληλες διατάξεις προστασίας.
· Βεβαιωθείτε ότι οι θερμοστάτες είναι κατάλληλα τοποθετημένοι, ιδίως όταν έχουν γίνει αλλαγές στη διαρρύθμιση του κτιρίου. Για παράδειγμα ένας θερμοστάτης που έχει τοποθετηθεί σε χώρο που είναι εκτεθειμένος σε ρεύματα αέρα θα αυξήσει το κόστος θέρμανσης.
· Τοποθετήστε έναν έξυπνο μετρητή, ο οποίος δείχνει πόση ενέργεια καταναλώνεται και πότε. Αυτό θα σας βοηθήσει να αποκτήσετε μια εικόνα της κατανάλωσης ενέργειας και του τρόπου μείωσής της.
· Ο τακτικός έλεγχος των ενδείξεων των μετρητών είναι ένα μέτρο χαμηλού ή μηδενικού κόστους που σας επιτρέπει να παρακολουθείτε τις καταναλώσεις και τα μοτίβα κατανάλωσης ενέργειας. Τα δεδομένα που παρέχουν οι μετρητές μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση και τη μάθηση.
· Εάν το δωμάτιο είναι πολύ ζεστό και η θέρμανση είναι ενεργοποιημένη, προσαρμόστε τον θερμοστάτη αντί να ανοίξετε τα παράθυρα.
· O ανεπαρκής έλεγχος ενός χώρου μπορεί να οδηγήσει σε δυσφορία, γι' αυτό και το προσωπικό θα πρέπει να γνωρίζει πώς να ρυθμίζει τη θερμοκρασία, τον εξαερισμό και τον φωτισμό στους χώρους, ώστε οι συνθήκες να προσαρμόζονται στα επιθυμητά επίπεδα άνεσης.
· Η κατανόηση και η ανάλυση των λογαριασμών θα σας βοηθήσει:
o να ελέγχετε ότι είναι ακριβείς και βασίζονται σε πραγματικές ενδείξεις του μετρητή, ώστε να πληρώνετε μόνο για ό,τι πράγματι χρησιμοποιείτε.
o να καταλάβετε αν η κατανάλωση ενέργειας είναι αυξημένη ή μειωμένη σε σχέση με τα προηγούμενα έτη.
o να εντοπίζετε απροσδόκητα υψηλά ή ασυνήθιστα μοτίβα χρήσης ενέργειας, ώστε να μπορείτε να λάβετε μέτρα εγκαίρως.
o να ελαχιστοποιήσετε τη σπατάλη ενέργειας.
· Διαμορφώστε τα κτίρια ώστε να είναι πλήρως μονωμένα με ενεργειακά αποδοτικά παράθυρα, πόρτες και συστήματα θέρμανσης, σκίασης και προστασίας από ρεύματα. Υπάρχουν πολλές πρωτοβουλίες της τοπικής αυτοδιοίκησης που μπορούν να συνδράμουν σε αυτά τα έξοδα, όπως ο Κυπριακός Οργανισμός Ενέργειας (Cyprus Energy Agency) https://www.cea.org.cy/en/