Ünite 2 - Bakım ve beslenme (e-book)

Portál:	IDEC TrainingCentre elearning
Kurzus:	MODÜL 1: YETİŞKİN EĞİTİMCİLERİ İÇİN METODOLOJİ VE ARAÇ GELİŞTİRME
Könyv:	Ünite 2 - Bakım ve beslenme (e-book)

Nyomtatta:	Invitado
Dátum:	2025. december 22., hétfő, 00:37

Tartalomjegyzék

Lesson 2.1. Bakım teknikleri ve besleme ekipmanları
Lesson 2.2. Fizyoterapi ve konuşma-dil terapisi ile Orofaringeal disfajinin yönetimi
Kaynaklar

Lesson 2.1. Bakım teknikleri ve besleme ekipmanları

Bu derste ne öğreneceksiniz?

Bu dersin amacı, disfaji durumunda olan bireyler için yemek zamanının önemini anlamak, bakım ve beslenme tekniklerini ve ekipmanlarını öğrenmektir.

Öğrenme çıktıları

● Güvenli bir yemek ortamının temel özelliklerini anlama

● Disfaji durumunda olan bireyler için yemek zamanının önemini anlama.

● Bakıcının beslenme öncesi, sırası ve sonrasında doğru davranışları uygulaması için alternatif beslenme yöntemlerini öğrnme.

● İlaç yutamayan bireylerin ilaç kullanımı hakkında bilgi sahibi olma.

Disfaji durumunda olan bireylerin genel sağlığı ve enfeksiyon kontrolü için iyi ağız hijyeninin önemini vurgulamak.

2.1.1. Yemek ortamı: Yerin ve sürecin özellikleri

Güvenli bir yemek ortamında olmak önemlidir. Davetkar olmayan bir ortam, insanları yemekten alıkoyabilir ve yetersiz beslenme ve hidrasyon ile sonuçlanabilirken, dikkat dağıtıcı bir ortam güvenli yutma stratejilerine odaklanmayı azaltabilir ve güvenlik endişelerine yol açabilir.

Aşağıdaki ipuçları, baktığınız bireyin güvenli ve besleyici bir yemeğin tadını çıkarması için, yemek ortamının optimize etmenize yardımcı olabilir:

Potansiyel dikkat dağıtıcıları azaltılması:

● Gürültüsüz, dikkat dağıtıcı olmayan, aydınlık, hoş, sessiz bir yer sağlanması.

● Yemek alanında dolaşan insan sayısını en aza indirilmesi.

● TV, radyo, cep telefonu veya tabletin sesini kapatılması veya kısılması.

● Mikrodalga veya fırın zamanlayıcılarının sesi gibi yüksek seslerden kaçınılması.

● Yemek sırasında zorlayıcı davranışların frenlenmasi veya kontrol edilmesi.

Davetkar bir atmosfer yaratılması:

● Yemek alanının masa örtüleri ile dekore edilmesi.

● Amerikan Servisi kullanılması.

● Bitkiler kullanılması.

● Resimler ve perdeler ile yemek zamanlarında eğlenceyi kolaylaştırmaya yardımcı olabilecek sıcak bir atmosfer yaratılması.

● Odaya uyarlanmış mobilyaların sağlanması (sandalye, masa, dolaplar, rampalar, diğerleri).

● Uyarlanmış mutfak gereçlerinin (çatal-bıçak, bardak, tabak, masa örtüsü vb.) yemek için erişilebilir ve rahat bir şekilde masaya yerleştirilmesi.

Kaynak: designed by Canva Pro

Yemek ortamı ve yemek sunumu:

● Yiyeceklerin kokusu ve çekici görünümü iştahı artırmaya yardımcı olur, çünkü sadece dil ile değil, aynı zamanda gözler ve burun ile de tat alınmaktadır

● Öngörülen tıbbi durumlar dışında çatal bıçak takımına yiyecek doldurulmaması

● Oral besleme sırasında besleme şırıngaları veya pipetler kullanılmaması.

● Tüm günlük yemekler için sabit bir program oluşturulması.

● Maksimum yemek süresinin 40-45 dakika arası olması.

Beslendikten sonra gastrik reflüden kaçınmak için 30-40 dakika boyunca 45˚ üzerinde rahat bir duruş sağlanması.

2.1.2. Vücut pozisyonu

Yemek yeme sorunu olmayan bir bireyin pozisyonu;

● 90˚ pozisyonda sandalyenin arkasıyla temas halindedir.

● Baş ve boyun sırt hizasındadır.

● Çene hafifçe göğse doğru eğimlidir.

● Ayaklar yerdedir veya ayak dayama yerinde düzdür.

● Çatal bıçak takımının her iki tarafında ve masanın ön kollarının hizasındadır.

(Kaynak: CADIS Huesca)

Hareketlilik sorunları olan bir bireyin pozisyonu;

● Daima 45˚'nin üzerinde ve mümkün olduğunca 90˚'ye yakın yarı dik bir konum benimsenir.

● Baş hafifçe öne eğiktir ve boyun hiperekstansiyonundan kaçınılır.

● Çene hafifçe göğse doğru eğimlidir.

● Gövde ve ayaklar mümkün olduğunca baş ve boyun hizasındadır.

● Düz dizler veya ayaklar birbirinden ayrı olacak şekilde bükülmüş

dizler gibi bacakların pozisyonu bireyin durumuna göre değişebilir.

● Kollar, göbekte veya sandalyenin kolçaklarında desteklenebilir.

(Kaynak: CADIS Huesca)

● Uygun duruşu korumak için gerektiğinde minderler, yastıklar veya diğer araçlar kullanılabilir.

Yemek boyunca gerektiğinde duruş düzeltmesi yapılabilir

2.1.3. Bakıcının beslenme öncesi, sırası ve sonrasında yaptığı doğru davranışlar

● Beslenmeden önce bireyin ihtiyaçlarını bilmek ve yemek için iyi bir ortam hazırlamak önemlidir (uyarlanmış ekipman, hacim, kıvam arttırıcılar, doku tipi, yemek sıcaklığı...).

● Yemeklerden önce ve sonra eller sabun ve suyla yıkayarak bireysel hijyen korunmalıdır.

● Yemeğe başlamadan önce ve yemeğin sonuna kadar birey kontrol edilerek, uyanık ve dikkatli olduğunda öğünler verilmelidir. Birey uykulu veya dikkatsiz hissediyorsa, dikkatini uyarmak için teknikler kullanılabilir (yanaklara dokunuşlar veya dikkatini değerlendirmek için sorular gibi…). Yeterli dikkat durumuna ulaşımalmazsa, yemek başka bir zaman verilebilir.

● Yemek sırasında bireyin uygun şekilde konumlandırılması esastır. Beslenmeden önce bireyin dik oturmasına yardımcı olunmalıdır. Gerekli olduğunda, rahatlık ve destek için bireyin arkasına yastık veya başka bir destek koyulabilir.

● Yemekten önce tabakta hangi yemeğin olduğu bireye açıklanır

● Yemek sırasında sakin ve kendinden emin tavır korunur

● Mümkün olduğunda her bireyin özerkliği teşvik edilir.

● Gerektiğinde yemek zamanı yardımı sağlanır

● Özerk bireylere yemek süreci boyunca denetim ve gerekli olan zamanlarda destek verilir.

● Bağımlı bireyler yemek boyunca gözetim altında tutulur ve destek verilir.

● Beslenmeye yardımcı olmak ve bireyin boynunun aşırı gerilmesini önlemek için bakıcı, birey ile aynı seviyede, bir tarafa yakın veya önünde oturmalıdır. Ayakta, arkada veya uzak kalan pozisyonlardan kaçınılmalıdır

● Bakıcı, bireyin başını kaldırmaması için mamayı baskın koluyla ve aşağıdan yukarıya doğru vermelidir.

● Sağlanan yiyecek ve içeceklerin hacmi kontrol edilmelidir. Yiyecekler küçük miktarlarda ağza aşağıdan yukarıya doğru verilmelidir.

● Besleme süreci hakkında net ve anlaşılması kolay göstergelere de ihtiyaç duyulabilir. Bu, “ağzını aç”, “çiğne”, “yut” gibi çok özel talimatlar vermek anlamına gelebilir.

● Ağzı açmak için bir yanıt yoksa, görsel ipuçları yeme sürecini başlatmaya yardımcı olabilir. Bu, bakıcının ağzını açmasını veya ağzın açılmasını teşvik etmek için alt dudağa hafif bir baskı yapmasını içerebilir.

● Birey yiyeceği ağzında uzun süre tutarsa, ağzın açılmasını teşvik etmek için kaşık bireyin alt dudağına hafifçe dokundurulabilir.

● Bir birey yemeye odaklanırken, dikkat dağıtıcı şeyler olmamalıdır. Ağızda yemek varken konuşmaktan vazgeçirilmelidir.

● Bir sonraki lokmayı yemeden önce tüm yiyecek ve sıvının yutulduğundan emin olunmalıdır.

● Sıvı yudumlamadan önce, özellikle yanak boşluklarında veya dilde yiyecek kalmadığından emin olmak için ağız kontrol edilmelidir.

● Yemek yerken asla dişlere mutfak eşyaları ile vurulmamalıdır.

● Çatal/Kaşık ağızdayken ısırma refleksi oluşursa, durana kadar beklenilmeli ve çatal/kaşığı çıkarmak için zorlamamalı veya çekilmemelidir.

● Bireye alternatif küçük ısırıklar ve yudumlar verilmelidir. Yavaş besleme hızı ile birey sabırla beslenmelidir.

● Beslenme sırasında oluşabilecek yeme sorunlarının veya risk durumlarının belirtilerini ve bununla nasıl başa çıkılacağını bilmek hayati önem taşır.

● Yemek sırasında bir peçete veya önlük bulundurulmalı ve hijyeni korumak için gerektiğinde bireyin ağzı silinmelidir

● Her öğünün sonunda uygun ağız hijyeni sağlanmalıdır.

2.1.4. Alternatif besleme yöntemleri: Yapay Beslenme

Enteral beslenme
Enteral beslenme, gıdaların doğrudan gastrointestinal sisteme tüp veya ostomi ile verilmesi yöntemidir. Enteral beslenen bir bireyin genellikle ağız yoluyla düzenli beslenmesini engelleyen bir durumu veya yaralanması vardır, ancak GI yolları hala işlev görebilir. Bir tüp yoluyla beslenmeleri, beslenmelerini ve GI kanallarının çalışmasını sağlar. Enteral beslenme, kalori alımının tamamını karşılayabilir veya ek olarak kullanılabilir.

Kaynak: https://pixabay.com

Nazogastrik (NG tüp) burundan mideye giden küçük ve özel bir tüptür. Sıvı yiyecekler ve ilaçlar tüpten doğrudan mideye verilerek bireye ekstra kalori verilir.

Perkütan Endoskopik Gastrostomi (PEG), karın duvarından mideye esnek bir besleme tüpünün yerleştirildiği bir prosedürdür. PEG, beslenme, sıvılar ve/veya ilaçların ağızdan ve yemek borusundan geçmeden doğrudan mideye verilmesini sağlar.

Parenteral beslenme

Parenteral beslenme (PN) veya intravenöz beslenme, damarlarınız yoluyla vücudunuza gıda alma yöntemidir.

Tüple beslenme formülü veya ağız yoluyla yeterli gıda alamayan veya ememeyen bireyler için protein, karbonhidrat, yağ, mineraller ve elektrolitler, vitaminler ve diğer eser elementleri içerir.

Doğru gıda alımını zamanında sağlamak, komplikasyonlarla mücadeleye yardımcı olabilir ve bireyin iyileşmesinin önemli bir parçası olabilir.

Parenteral beslenme bazen Total Parenteral Beslenme (TPN) olarak adlandırılır.

Sindirim fonksiyonu bozulan veya tedavi amaçlı 5-7 günden fazla dinlenmeye ihtiyacı olan bireylerde kullanılır.

Videolar:

Enteral beslenme:

Parenteral beslenme:

2.1.5. Besleme ekipmanları ve uyarlanmış mutfak eşyaları

Beslenme sırasında hazırlamak, servis yapmak, yemek veya içmek için destek ürünlerinin (bir tür zorluk veya fonksiyonel kısıtlılığı olan bireylerin günlük aktivitelerini kolaylaştıran alet, ekipman veya teknik sistemler) kullanımı bireye daha fazla özerklik sağlayarak beslenme sürecinin gelişimini kolaylaştırmakla birlikte normalleştirmeyi de sağlar.Bu durum sosyal ilişkilerin kurulmasını olumlu etkiler, günlük aktivitelerini arttırır ve yaşam kalitelerini dolayısıyla özgüvenlerini geliştirir.

Çatal bıçak takımı

● İyi kavranan araçlar / Yerleşik kollu araçlar.

Kısıtlı veya zayıf kavrama gücüne sahip olanlara yardımcı olmak için etkinleştirilen kaplamalı yerleşik tutamaklar, kavrama kabiliyetini ve tutma modellerini geliştirmeye yardımcı olur. Bu kaymaz kaplar, yemek zamanlarında minimum çabayla maksimum kontrol sağlar.

● Kavranabilir saplı açılı çatal bıçak takımı

Duruş ve diğer problemler nedeniyle sınırlı hareketi olan bireyler içindir. Kabın kalıplanması, bireyin beslenme sürecini kolaylaştırmak için bireyin istediği açıyı benimsemesini sağlar.

● Özel çatal bıçak takımı

Sallanan tip bıçak, Nelson tipi çatal veya çatal kaşık, ve bu gibi belirli bir popülasyonun ihtiyaçlarını karşılamak için tasarlanmış farklı şekillerde mutfak eşyalarıdır.

● Yumuşak PVC kaplamalı çatal bıçak takımı.

İstemsiz ısırması olan bireylerde dişlerin acımasını azaltmak amacıyla alüminyumdan yapılmış ancak daha yumuşak olmaları için gıda sınıfı PVC ile kaplanmıştır.

● Plastik çatal bıçak takımı
Plastic cutlery

Gıda sınıfı plastikten yapılmış, daha hafif ve daha yumuşak, böylece ısırık değişiklikleri durumunda diş ağrısını azaltan hafif aletlerdir. Farklı tasarımlara sahip olabilirler ve ekonomik olarak erişilebilirdirler

● Saplı ve kayışlı çatal bıçak takımı

Sap, kullanılan alet üzerinde güvenli bir tutuş sağlamak için kumaştan, plastikten veya başka bir malzemeden yapılmış, kolayca ayarlanabilen bir kayışa sahiptir.

Bardaklar

● Burnu Kesik Bardak “Meraklı Fincan”.

Bu tasarım, bir yanda cömert kesimiyle baş eğmeden içmeyi sağlar. Burnu Kesik Bardak, başını geriye atmak veya boynunu uzatmakta zorlanan herkes için daha kolay bir yöntem sunar.

(Kaynak: CADIS Huesca)

● İki Kulplu Kupa
Two Handled Mug

Kolayca tutulabilen iki tutamağa sahip olması, kupayı kaldırırken ve tutarken güvenliği artırır. Kupa ayrıca stabilite için daha geniş bir tabandan yararlanarak dökülme riskini azaltır ve devrilmeyi önler. Kolayca tutulabilen iki tutamağa sahip olan kupayı oturarak içmesi daha kolaydır ve içeceğin devrilmesini önlemeye yardımcı olur.

İçerken dökülme riskini azaltır.

● Emzikli çift kulplu bardak

Önceki bardağa benzemektedir ancak devrildiğinde sıvının tamamen dökülmesini önlemek için kapaklıdır. Içeceğin içildiği, yaklaşık 4 mm'lik bir ağzı bulunmaktadır.

Nozul kapaklı veya kapaksız şeffaf bardak

Bir kapağın takılabileceği, devrildiğinde dökülmeyi önleyici bir sisteme sahip, gıda kullanımına yönelik şeffaf plastik bir kaptır.

Medella kupası

Şeffaf plastikten yapılmış, dışta bir oyuk bulunan, küçük kapasiteli dereceli bir fincandır. Küçük çocuklara ve bebeklere içecek verilmesi için kullanılır

Tabaklar

● Dayanıklı polikarbonat plastikten yapılmış tabaklar.

Plates made from durable polycarbonate plastic

Hafif, yönetilebilir ve darbeye dayanıklı olması için gıda sınıfı plastikten yapılmıştır. Yiyeceklerin dökülmesini önlemek için tabağın yan tarafına bir tabak kenarı takılabilir ve kullanıcının eliyle ağızdan yiyecekleri almasına izin verir.

● Manoy eğimli tabak.

Plastikten yapılmış, arkası yüksek ve ön kısmı alçak olan bu eğimli tabak, yiyeceğin öne doğru kaymasını sağlayarak görmeyi ve almayı çok daha kolay hale getirir

Bölmeli Tabak

Plastikten yapılmıştır. Yemeklerin bölünebileceği bölümlere sahiptir. Her bölümün şekli, kolay alınmaya izin verir ve yiyeceklerin daha kolay yenmesini sağlar.

(Kaynak: CADIS Huesca)

Kaymaz paspas

Eşyaların kaymasını önlemek için tabak, bardak, kesme tahtası vb. altına bu kaymaz paspaslar yerleştirilir. Kaymaz paspaslar, çeşitli şekillerde uyarlanabilen ve kullanılabilen çok basit bir ekipmandır.

(Kaynak: CADIS Huesca)

Beslenme için uyarlanmış diğer mutfak eşyaları

Besleme sırasında gerçekleştirilen işlemleri kolaylaştırmak için piyasada yüzlerce teknik yardım malzemesi bulunmaktadır. Yukarıda açıklananlarlar, engelli ve/veya bağımlı bireylere hizmet veren derneklerde veya diğer kuruluşlarda yaygın olarak kullanılanlardır.

2.1.6. İlaç alma

Farmakolojik tedavi,yiyecek ve içeceklerin yutulmasında olduğu gibi, ağızda uygun şekilde tutulmayı ve yutma sırasında koordinasyonu gerektirir.

Doku adaptasyon ilaçları, aktivitelerine müdahale edebileceği, aşırı doz üretebileceği veya etkilerini sınırlayabileceği için önerilmez. Kullanmadan önce ilacın diğer çeşitlerini aramanız her zaman önerilir.

Çoğu durumda, hazırlık istikrarsızlığı, etken maddeyi bulmanın zorluğu vb. nedenlerle diğer formlarla magistral formüller hazırlamak mümkün değildir, bu nedenle bu durumlarda uyarlamanın en iyi yolunu bulmak için prospektüs okunmalı veya eczacıdan gerekli bilgileri istenmelidir.

(Kaynak: https://www.freepik.com)

Disfajinin tipine göre yapılacak en uygun farmasötik formu seçmek:

● Sıvılara karşı oluşan disfaji. Tablet veya kapsül şeklinde ilaçlar uygun dokuya sahip koyulaştırılmış sıvılarla birlikte uygulanabilirler.

● Sıvı ve katı yiyeceklere karşı oluşan disfaji. Yarı katı dokular tavsiye edilir ve bireyin kapasitesine göre yemeğin küçük bir kısmı ile birlikte verilebilir veya verilmeyebilir.

Uygulama sırasında önlem alınmalı ve en uygun olanı seçilmelidir. Yiyeceğin dokusunun değiştirilmesinden kaçınılmalıdır. Bu mümkün değilse, onu değiştirmeden kırmanın mümkün olup olmadığını öğrenilmelidir.

○ Bireyin yeteneklerine bağlı olarak yarı katı dokular tavsiye edilebilir. Yiyeceklerin küçük bir kısmı ile birlikte verilebilir.

○ İlaç, yiyeceğin ilk kaşıklarına dahil edilmelidir. Tadını değiştirdiği ve tamamen tüketilemeyeceğinden etkisini azaltabileceğinden tüm gıda içeriği ile karıştırılması önerilmez.

○ Tükürük salgısını artırdığı ve aspirasyon riskini artırdığı için sitrik suları veya yoğurtlarla birlikte verilmesi önerilmez.

○ Gıda ile uygulanamayan ilaçlara bir alternatif de jelatin ve kıvam arttırıcıların kullanılmasıdır.

○ Yüksek sıvı ilaçlarının önce az miktarda suyla (10-15ml) seyreltmeleri ve ardından bir kıvam arttırıcının eklenmesi önerilir.

○ Laksatiflerin, gıda gamları içeren yeni nesil bir koyulaştırıcı ile koyulaştırmaları önerilir.

○ Rektal yol, fitiller veya lavmanlarda ilaç uygulamak için geçerli bir prosedürdür.

○ Dozlanan transdermal yamalar hızla emilir ve cilt problemlerinde önerilmez.

● Katı yemeklere karşı disfaji. Seçenekler aşağıdaki gibidir:

○ Sıvı formlar: oral solüsyonlar, şuruplar, damlalar, sulandırma için poşetler ve bazı durumlarda ağızdan uygulanabilen enjeksiyonlar.

○ Efervesan tabletler: az suda çözülmelidirler (yaklaşık 20 ml). Tahriş edici olabileceğinden ve yutma sırasında risk oluşturan öksürüğe neden olabileceğinden köpüğün geçmesini beklemek gerekir.

○ Ağızda dağılan tabletler: "Flas, Liotabs veya dağılabilir" olarak adlandırılır. Tükürük ile temas halinde çözünürler ve çözünme için harici sıvıların kullanılmasına gerek yoktur.

○ Dil altı tabletleri: yutulmamalı, dil altında çözünmelerine izin verilmelidir.

Ezilmeyen ilaçlar

Tüm tabletler değişiklik yapılmadan ezilemez. Genelde sadece kaplanmamış tabletler ezilmeli ve sadece kaplanmamış sert jelatin kapsüller açılmalıdır. Dozaj formu ezildikten veya açıldıktan sonra az miktarda yumuşak gıda veya jel haline getirilmiş su ile karıştırılmalı ve hemen uygulanmalıdır. Kapsüller, jelatin kapsülün yutmayı kolaylaştıracak ve müshil maddeler de dahil olmak üzere ilacın hoş olmayan tadını maskeleyecek şekilde formüle edilmiştir.

Kaynak: designed by Canva Pro

Değiştirilmiş salımlı dozaj formları:

Aktif bileşen(ler)in salım hızının ve/veya bölgesinin aynı yolla uygulanan hemen salım dozaj formununkinden farklı olduğu formülasyonlardır. Bu kılavuzun kapsadığı modifiye salım dozaj formları, oral, intramüsküler, subkutan olarak uygulanan modifiye salım ve transdermal dozaj formlarını içerir.

● Uzatılmış salım dozaj formları: uzatılmış salım dozaj formları, aynı yolla uygulanan bir hızlı salım dozaj formuna kıyasla sürekli salım gösteren modifiye salım dozaj formlarıdır.

● Gecikmeli salımlı dozaj formu: Bu tür değiştirilmiş salımlı dozaj formlarından etkin maddenin salınımı, dozajın verilmesinden veya uygulanmasından sonra belirli bir süre ertelenir. Sonraki salım, hemen salım dozaj formununkine benzer.

● Çok fazlı salım dozaj formları:

○ Bifazik Salım: İlaç salımının ilk aşaması, uygulamadan kısa bir süre sonra terapötik bir ilaç seviyesi sağlayan hızlı salım doz fraksiyonu ile belirlenir. İkinci uzatılmış salım fazı, uzun bir süre boyunca etkili bir terapötik seviyeyi sürdürmek için gereken doz fraksiyonunu sağlar.

○ Pulsatil Salım: Pulsatil ilaç salımının, belirli zaman aralıklarında bir ilaç salım patlaması sağlaması amaçlanır.

● Çoklu birim: bir jelatin kapsül içinde veya bir tablet içinde sıkıştırılmış halde her biri salımı kontrol eden eksipiyanlar içeren peletler veya boncuklar gibi çoklu birim dozaj formlarıdır.

● Tek birim: Tek birim dozaj formları örn. Ozmotik tablet gibi yalnızca bir birimden oluşur.

● Kas içi/deri altı depo formülasyonları: Bir depo enjeksiyonu genellikle aktif bileşiğini belirli bir süre boyunca sürekli olarak salan deri altı veya kas içi bir üründür. Deri altı depo formülasyonları, implantları içerir.

● Transdermal ilaç dağıtım sistemleri (TDDS): Bir TDDS veya transdermal yama, sistemik kullanılabilirlik için sağlam cilt üzerine uygulanacak bir veya daha fazla aktif maddeyi içeren, değişen boyutlarda esnek bir farmasötik preparattır.

Aklınızda Bulunsun

Genelde ilaçlar öğle ve/veya akşam yemeklerinde verilir, bu nedenle bilinmesi önemlidir:

Bir ilacı ezmek gerektiğinde, nihai ürün homojen olmalıdır. Ayrıca kaşık ve harç kullanımından kaçınılmalı veya her öğütmeden sonra iyice temizlenmelidir.
Yiyecek ve içeceklerin yanı sıra ilaçlar da boğulma, solunum yolu enfeksiyonları ve hatta kardiyorespiratuar veya diğer tutuklamalara yol açan isteklere yol açabilir.
İlacın tamamını tüketmek için yiyecek veya içeceğin ilk kaşığına dahil etmek, garip veya hoş olmayan tatlara sebebiyet vermemektir.
Tükürük salgısı arttığından ve aspirasyon riski arttığından ilaçla birlikte narenciye suyu veya yoğurt kullanmayın.
Gıda ile uygulanamayan ilaçlar için jelatinler, kıvam arttırıcılar veya nişastalar kullanın.
Akışkanlığı yüksek ilaçlar az miktarda (10-15ml) su ile inceltilerek uygun doku elde edilinceye kadar kıvam arttırıcı ilave edilmelidir.
Sakinleştiriciler tükürüğü kıvamlaştırılabilir ve yutma sürecini engelleyebilir.
Laksatifler suda çözülerek ve yeni nesil kıvam arttırıcılarla uygulanabilir.
Rektal ve transdermal yollar, fitiller veya lavmanlar yoluyla ilaçların uygulanmasının geçerli bir yoludur. Çok damarlı bir bölge olduğu için rektal emilim iyidir.
Transdermal yamalar da hızla emilir. Cilt problemleri olduğunda tavsiye edilmezler.

Kaynak: designed by Canva Pro

Bu nedenle, disfaji durumunda olan bireyler, vazgeçilmez olmayan herhangi bir ilaçtan kaçınmalı ve gerektiğinde doğru formu seçmelidir. Ayrıca, rektal veya transdermal oral solüsyon düşünülmelidir.

2.1.7. Ağız bakımı

Ağız bakımı neden önemlidir?

Ağız bakımı, herkesin temiz ve sağlıklı dişleri ve ağızları koruması için gereklidir. Bununla birlikte, disfaji durumunda (çiğneme ve yutma güçlüğü) olan bireyler, kötü ağız hijyeni ve sağlığı açısından daha büyük risk altındadır.

Bunun nedeni, yiyecek ve içeceklerin ağızda birikmesi ve yutulduğunda yiyecek, içecek ve tükürüğü akciğerlere çekme (aspirasyon) riski altında olmalarıdır. Temiz olmayan ağızlarda gelişen zararlı bakterilerin aspirasyonu, yaşamı tehdit eden solunum güçlüklerine ve aspirasyon pnömonisi olarak bilinen göğüs enfeksiyonlarına yol açabilir.

(Kaynak: https://www.freepik.com)

Ağız bakımı ne sıklıkla yapılmalı?

Ağız bakımı sabah ve akşam olmak üzere günde en az iki kez yapılmalıdır ancak disfaji durumunda olan bireylerin yemeklerden önce ve sonra ekstra ağız bakımına ihtiyacı olabilir. Bu, zararlı bakterileri ve ağızda birikebilecek herhangi bir sıvıyı aspire etme riskini en aza indirmek içindir.

Yemekten sonra boğulma riski oluşturabilecek yiyecek artıklarını dişlerden ve ağızdan uzaklaştırmak da önemlidir.

Kalıntılar ayrıca bakteriler ve diş ve diş eti hastalığına yol açan plak gelişimi için bir üreme alanı sağlar.

Ağız bakımını kimler yapmalıdır?

Mümkün olan her durumda birey kendi dişlerini fırçalamaya teşvik edilmelidir. Diş fırçasını tutmakta zorlanan bireyler için bu zor olabilir. Kullanımlarını kolaylaştırmak için geniş tutacakları ve açılı başlıkları olan diş fırçaları bulunmaktadır.

Alternatif olarak, tutmayı kolaylaştırmak için manuel diş fırçalarına takılabilen özel tutma yerlerine ve diğer uyarlamalara ihtiyacınız olabilir. Salınımlı başlıklı elektrikli diş fırçaları, fırçayı doğru bir şekilde konumlandırmanız gerekse de, kullanıcının çok az hareket etmesiyle büyük miktarda temizleme eylemi sağlamada çok etkilidir.

Hangi ürünler kullanılmalıdır?

● Kuru, küçük başlı, yumuşak ila orta kıllı diş fırçası;
● Kuru bir diş fırçası üzerinde az miktarda bezelye büyüklüğünde diş macunu.

(Kaynak: pixabay.com)

Yardıma ihtiyacı olanlar için ağız bakımı nasıl yapılır??

Birey ağız bakımı yapmak için yardıma ihtiyaç duyarsa,ona aşağıda belirtilen şekillerde yardımcı olunabilir:

● arkalarında durarak veya oturarak çünkü bu pozisyon başlarını desteklemeye yardımcı olur ve ellerin dişleri fırçalamak için en uygun pozisyonda olduğu anlamına gelir

● Diş macunu ve dişlerinden fırçalanan artıkları aspire etme riskini azaltmak için bireyin başını hafifçe öne doğru eğilir

● Birey dik oturamıyorsa, başı bir yastığa ve yastığı örten bir havluya gelecek şekilde yan yatırılır.

● Köpürmeyi minimumda tutmak için diş fırçasını ıslatılmamalıdır.

Ya birey ağzını kullanamıyorsa (NBM)?

Şiddetli disfaji durumunda olan bazı bireyler ağızdan beslenemezler ve beslenme tüpü ile beslenirler. Dişlerinin ve ağızlarının temiz ve sağlıklı tutulması önemlidir.

Bazen NBM olan bireyler daha hızlı kalkülüs oluşturabilir ve kaldırılması zor olabilir. İyi diş fırçalama bunu önleyecektir.

Ağız bakımına karşı isteksizlik veya 'duyusal savunmacılık' geliştirebilirler. Bu, yumuşak bir diş fırçası ve hafif veya tatlandırılmamış diş macunu ile çok kademeli olarak artan miktarlarda düzenli ağız bakımı ile önlenebilir. Ağzını kullanamayan insanlar sıklıkla ağız kuruluğundan muzdariptir.

Ya birey ağız kuruluğu çekiyorsa?

Ağız bakımı, diş çürümesi ve diş eti hastalığı riski daha yüksek olduğu için ağız kuruluğu çeken bireyler için özellikle önemlidir. Ağız kuruluğu çok rahatsız edicidir ve ayrıca çiğnemeyi ve yutmayı zorlaştırır.

Mümkünse, birey sık sık su yudumlamaya teşvik edilmelidir. Nem ve rahatlık sağlamak için tasarlanmış bir dizi tükürük ikame jeli ve spreyi de bulunmaktadır.

Birey takma diş takıyorsa ne olur?

Ağız bakımı geceleri de aynı derecede önemlidir ve herhangi bir kalıntıyı gidermek için yemek yedikten sonra takma dişler yıkanmalıdır. Doğal dişleri olmayan bireylerin çıkarıldığında ağzını temiz, sağlıklı tutmak ve tükürük akışını teşvik etmek için tüm yüzeyleri yıkanmalıdır. Diş etlerinin dinlenmesini sağlamak için protezler gece çıkarılmalıdır. Günde iki kez temizlenmeli, sabah protezleri diş fırçası veya protez fırçası ile fırçalanarak plak ve kalıntılardan arındırılmalıdır.

Protezler ılık sabunlu su ile fırçalanabilir; bir takma diş temizleyici inatçı lekelerin çıkarılmasına yardımcı olacaktır. Yanlışlıkla düşürmeniz durumunda takma dişlerinizi suyla dolu bir lavabonun üzerinde temizlediğinizden emin olun. Ağızda değilken, eğilmelerini ve çatlamalarını önlemek için soğuk suda bekletilmelidirler.

Disfaji şiddetine ve yaygın konuşma-dil patolojisi müdahalelerine dayalı ağız hijyeni önerileri

Kaynak: Lim M. Disfaji durumunda olan bireyler için temel ağız bakımı - Özel İhtiyaç Diş Hekimliği perspektifi. JCPSLP. 2018; 20(3):142-9.

Kaynaklar

Cortés AC.Comer diferente, comer bien: recetas seguras para chuparse los dedos. Recetario de alimentos texturizados. CADIS Huesca. 2020:1:1-223.
Guideline on the pharmacokinetic and clinical evaluation of modified release dosage forms (EMA/CPMP/EWP/280/96 Rev1). 2014. Available at: https://www.ema.europa.eu/en/documents/scientific-guideline/guideline-pharmacokinetic-clinical-evaluation-modified-release-dosage-forms_en.pdf
Lim M. Basic oral care for patients with dysphagia - A Special Needs Dentistry perspective. JCPSLP. 2018; 20(3):142-9.
Clinical Guidelines (Nursing) for enteral feeding and medication administration. Available at: https://www.rch.org.au/rchcpg/hospital_clinical_guideline_index/Enteral_feeding_and_medication_administration/
Enteral Feeding: How It Works and When It’s Used. Available at: https://www.healthline.com/health/enteral-feeding#procedure

What Is Parenteral Nutrition?. Available at: https://www.nutritioncare.org/About_Clinical_Nutrition/What_is_Parenteral_Nutrition/

Lesson 2.2. Fizyoterapi ve konuşma-dil terapisi ile Orofaringeal disfajinin yönetimi

Bu derste ne öğreneceksiniz?

Bu dersin amacı yutma fonksiyonunun iyileşmesini hızlandırarak ve tehlikeleri azaltarak disfaji tedavisini iyileştirmek için kullanılabilecek güvenli yutma prosedürlerini öğrenmektir.

Öğrenme çıktıları

● Bireylerin yeme ve içme fonksiyonlarını sürdürmek için güvenli ve alternatif teknikler kullanmasını anlamak

● Disfaji tedavisinde bu tekniklerin yararlarını tanımak.

● Yutma fonksiyonlarını iyileştirmeye ve/veya sürdürmeye yardımcı olabilecek yutma alıştırmalarini öğrenmek.

2.2.1. Güvenli yutma teknikleri

Yiyecekler, sıvılar ve tükürük ağızdan boğazdan mideye zamanında ve koordineli bir şekilde taşınmalıdır.

Birinin yutma sorunu (disfaji) olduğunda, akciğerlere yiyecek, su ve tükürüğün girme (aspirasyon) riski vardır. Bireyin neler olup bittiğinden tamamen habersiz olması mümkündür (sessiz aspirasyon).

Aspirasyon tehlikeli olan pnömoniye yol açabilir. Boğulma, disfaji durumundan muzdarip insanlar için de bir olasılıktır.

Bireyi yerken ve içerken güvende tutmanın bazı yolları vardır:

● İçeceğinden bir yudum alır ve yutmadan önce kucağına bakar.

● Her yemekten sonra içeceğinden bir yudum alır.

● Her lokma tutulur ve yutmadan önce ağızda 3 saniye yudumlanır. Her ağız dolusu yudumdan sonra baş çevirilir ve yutulur.

● Küçük bir içecek alınır ve nefesi tutarken yutulur, duraklanır ve öksürülür. Bir şey yendiğinde veya içildiğinde dik oturulur

● Yemekten sonra en az 30 dakika dik oturulur.

● Her yutkunmadan sonra boğaz iyice temizlenir ve tekrar yutulur. Ağzınızdaki kalıntılar dil ile temizlenir

● Bardaktan su içerken başı arkaya yatırmamak için pipet kullanılır.

● İlaçlar ezilir ve taşıyıcı olarak elma sosu, yoğurt veya puding gibi bir şeye koyulur.

● Ağızda yemek varken konuşulmamaya çalışılır.

2.2.2. Alternatif yutma teknikleri

Chin Tuck (Çene Germe)

Bolusu öne kaydırmak için çene indirilir. Boğaza akmanın duraklamasına neden olan epiglottik vallekülleri genişleterek erken akma azaltır, VF'lerin kapanması için daha fazla zaman vererek aspirasyon olasılığını en aza indirir.

Kaynak: https://backintelligence.com

Baş eğme

Baş eğik tarafa çevirildiğinde, bolus oral kanala yönlendirilir ve bu da oral bolus transportunu iyileştirir.

Kaynak: https://www.vhdissector.com

Baş Döndürme

Başı zayıf tarafa çevirilir, zayıf tarafı kapat kapatılır ve bolusun güçlü tarafa geçmesine izin verilir. Hapsetmeden de bu şekilde kaçınılır.

Başın sola veya sağa döndürülmesi, dönme tarafında valleküller ve piriform sinüsler seviyesinde faringeal kasılma basıncını arttırır. Nötr bir baş pozisyonu ile karşılaştırıldığında ve UES'nin ön-arka açıklık çapı büyütülünce, diğer tarafta azalmış UES dinlenme basıncı ve piriform sinüslerdeki tepe faringeal basınçtan UES gevşemesinin sonuna kadar geçen sürenin artışı, nötr bir baş pozisyonuna kıyasla UES gevşemesinin sonu ve UES'nin ön-arka açıklık çapını genişletir.

Kaynak: https://www.vhdissector.com

Yan yatış

Yan yatma yaklaşımını kullanmanın geçerli mantığı, yerçekimi nedeniyle dik pozisyonda daha kolay gerçekleşebilen ancak kalan bolus materyalinin uzanarak hava yoluna düşmesine izin vermeden faringeal duvarlarda kalmasıdır.

Kaynak: Kaneoka A, Inokuchi H, Sakai T, Saito Y, Haga N. Utility of Side-lying Posture in a Patient with Severe Dysphagia Secondary to Oropharyngeal Cancer Surgery: A Single Case Report. ACS. 2022;25(1): 29-36. doi:10.3233/ACS-210039

Kafa geride

Ağız boşluğunu temizlemek ve ağız aşamasını atlamak için yerçekimini kullanılır.

Kaynak: https://northernmyotherapy.com.au/

Boyun uzatma

Bireyin boyun ekstansiyon pozisyonunda oturması veya dik durması ve bolusu oral kaviteden farinkse aktarırken boynunu geriye doğru uzatması ve çenesini yukarı kaldırması teşvik edilir.

Kaynak: https://www.istockphoto.com

Mendelsohn manevrası

Mendelsohn manevrası, yutma sırasında gırtlak yükselmesini tedavi etmek için kullanılır. Bu manevra, mükemmel bilişsel yeteneklere sahip bir bireyi gerektirir.Bireye yutkunmayı dikey gırtlak hareketinin yüksekliğinde tutması söylenir.

Kaynak: Григус, І & Mykola, R. Clinical review of

physical therapy intervention of swallowing disorder after stroke. 2013.

2.2.3. Yutma alıştırmaları

Yutma güçlüğü yaşamamak için ne yapılabilir?

Yutkunulduğunda 30 farklı kas kullanılır. Hem tedavi sırasında hem de sonrasında yemeye devam ederek ve yutma alıştırmalari yaparak bu kasları tedavi sırasında aktif tutmak çok önemlidir. Bu alıştırmalar, yutma güçlüğü çeken bireylerin ağız ve boğaz kaslarını esnetmesine ve güçlendirmesine yardımcı olur.

Disfaji alanında görev yapan profesyoneller, bireyler için en uygun alıştırmalari seçebilir ve onlara bu alıştırmalarin nasıl yapılacağını gösterebilir.

Yutma alıştırmalari yapmak için faydalı ipuçları

tips