Ünite 1 - Disfaji (e-book)

1.1 Yutma

1.1.1 Yutmanın tanımı

Yutma; maddelerin (yiyecek, içecek veya tükürük) ağız boşluğundan, yutaktan ve yemek borusundan mideye DSÖ'ye göre uygun oran ve hızda geçmesi ve temizlenmesi işlevidir.

1.1.2 Yutmanın Aşamaları

1.2 Disfaji

1.2.1 Genel Bakış

1.2.2 Disfajinin Tanımı

Disfaji, belirli yiyecekleri, sıvıları, ilaçları veya tükürüğü yutma zorluğu veya zorluk hissidir.

Zorluklar, yutkunmanın üç aşamasından herhangi birinde ortaya çıkabilir. Bulundukları yere göre sınıflandırılabilir.

1.2.3 Disfajinin sınıflandırması

Disfaji meydana geldiği yere göre Orofaringeal disfaji ve özofagus disfajisi olarak iki ana sınıfa ayrılabilir.

Orofarengeal disfaji. Yutkunmanın ilk iki aşamasından birinde sorunlar ortaya çıkar. Koordineli yutma sürecinde bir noktada başarısızlık bulunmaktadır.

Özofagus disfajisi. Yutkunmanın son aşamasında sorunlar ortaya çıkar. Bireyler genellikle yutmaya başladıktan saniyeler sonra gıdanın sıkışması belirtilerini tarif eder ve bunun göğüs kafesinin üst yarısında veya biraz altında olduğunu söyler.

1.2.4 En sık görülen belirti ve semptomlar.

● Çatal ve bıçaktan yiyecekleri almakta zorluk

● Çiğneme ve ağızda tutma süresinde artış

● Lokmanın ağız boşluğunda tutulamaması

● Ağız hareketlerini yüz, ağız ve dil kaslarıyla gerçekleştirme ve koordine etmede zorluk

● Çiğneme sırasında güç kaybı.

● Aşırı çiğneme şekli.

● Tereddüt veya yutmayı başlatamama

● Ağrılı veya ağrısız olarak yutmaya başlarken zorluk

● Uzun yemek yeme süresi

● Sık tekrarlayan yutkunmalar

● Salya akması.

● Yuttuktan sonra ağızda yemek artıkları kalması

● Ağrı, rahatsızlık veya boğazda sıkışma hissi

● Terleme, sulu gözler ve rahatsızlık

● Burundan veya ağızdan kusturma

● Ses tonundaki değişiklikler, ses kısıklığı veya "ıslak ses" veya burundan ses

● Sık sık boğulma hissi

● Hava yolu tıkanıklıkları

● Yutulduğunda boğulma hissi

● Mide bulantısı veya kusma

● Reflü

● Gıdaların boğaza, göğse veya göğüs kemiğinin arkasına takıldığı hissi.

● Tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları

● Yemek sırasında veya 20 dakika sonraya kadar öksürük

● Tekrarlayan ateş veya düşük dereceli ateş

● Parmaklarda veya dudaklarda renk değişikliği

● Kilo kaybı

● Sıvı Kaybı

Teoriyi uygulamak için pratik alıştırmalar.

Bu alıştırmada, beslenme sürecinde bir bireyde oluşan disfaji belirtilerini belirleyeceğiz.

Süre: Yemek saatinde uygulanır

Malzemeler: O yemek için hazırlanan gıdalar.

Sürecin farkında olarak izlenecek adımlar:

1- Durum. Disfaji durumunda olduğundan şüphelenilen bireyin yanına, aynı yükseklikte, ancak sürece müdahale etmeden veya bireyi rahatsız etmeden bir sandalyeye oturun.

2- Sürecin gözlemlenmesi. Masadan kaşığı aldığı, yemeği ağzıyla aldığı, çiğnediği, lokmayı oluşturduğu, yuttuğu ve hatta sonunda ağzını sildiği andan itibaren gözlemleyin.

3- İşaretlerin tanımlanması. Besleme sırasındaki adımlardan herhangi birinde herhangi bir belirti olup olmadığını belirlemek için tetikte olun.

Not: Gözlemleyecek bir birey yoksa, bunu disfaji durumunda olduğundan şüphelendiğimiz bir bireyle yemek yiyerek veya bir yemeği hatırlayarak kendimiz yapabiliriz.

 Şekil 4. Disfajinin bilgi grafiği. (Kaynak: Canva Pro tarafından tasarlanmıştır).

Bilgi grafikleri eğitim platformundan (https://indeed-project.org/) indirilebilir.

1.3 Sağlığa Etkileri

Disfajinin sağlığa etkileri, genel sağlığın bozulmasından, daha ciddi sorunlara kadar değişir.

1.3.1 Güvenlik Komplikasyonu

• Boğulma: Yiyeceklerin boğazınıza veya göğsünüze takıldığı hissidir ve havanın ciğerlere gitmesini kısmen engeller. Bu yabancı parçacığı ortadan kaldırmak için nefes almaya devam eder ve öksürmeye başlar.
  

Hava yolu tıkanıklığı nasıl tedavi edilir?

Lokma atılana kadar bireyi öksürmeye teşvik etmeniz önerilir. Yabancı cisim hava yoluna düşebileceği için sıvı içmekten, yemek yemekten ve sırta darbelerden kaçınılmalıdır.

●     Tıkanma: Hava yolu tıkanıklığı, hava yolunun herhangi bir bölümünün bir gıda veya yabancı cisim nedeniyle tıkanmasıdır. Bir tıkanıklık, havanın akciğerlere girmesini tamamen engelleyebilir. Acil tıbbi müdahale gerektiren yaşamı tehdit eden acil durumlar olabilir.

Hava yolu tıkanıklığı nasıl tedavi edilir?

Ulusal Acil sağlık telefon numarasını arayın ve Heimlich manevrası ile başlayın. Bu, yabancı bir cisimle boğulan bireye yardımcı olabilecek bir acil durum tekniğidir.  

Solunum yolu enfeksiyonları: Solunum yolu enfeksiyonları (SYE'ler), sinüsler, boğaz, hava yolları veya akciğerler gibi vücudun solunumla ilgili bölümlerinin enfeksiyonlarıdır. Pnömoni gibi solunum yolu enfeksiyonları zorunlu tedavi gerektirir.  Disfaji durumunda olan bireylerde genellikle aspirasyon pnömonileri gelişir. Bu, yemek borusu ve mideye yutulmak yerine, akciğerlere veya akciğerlere giden hava yollarına gıda, tükürük, sıvı veya kusmuk girdiğinde meydana gelir. Bütün bunlar akciğerleri etkileyen bakterileri taşıyabilir. Disfaji durumunda olan bireylerin %52'si aspirasyondan şikayetçidir.

Şekil 6. Aspirasyon pnömonisi (Kaynak: designed by Canva Pro)

1.3.2 Fayda Komplikasyonu

• Yetersiz beslenme riski
  

Yetersiz beslenme, vücut kompozisyonu, fiziksel fonksiyon ve klinik sonuçlar üzerinde ölçülebilir olumsuz etkilere neden olan enerji veya diğer besinlerin (karbonhidrat, yağ, vitamin ve mineral eksikliği) dengesizliğidir.

Disfaji durumunda olan bireylerin %51'i yetersiz beslenme riski altındadır ve disfajinin şiddeti yetersiz beslenme oranındaki artışla ilişkilidir.

• Sıvı Kaybı riski
  

Sıvı Kaybı, yeterli sıvı almadığınızda, aldığınızdan daha fazla sıvı kullandığınızda veya kaybettiğinizde ve vücudunuzun normal çalışması için yeterli su ve diğer sıvıları olmadığında meydana gelir. 

Bu dokudan hoşlanmama veya yapmak istememe nedeniyle tüketimleri daha düşüktür, bu da sıvı kaybı riskini artırır. 

Sıvı Kaybı uyuşukluğa, zihinsel karışıklığa ve artan aspirasyona neden olabilir.

• Yaşam kalitesini düşürme
  

Yaşam kalitesi, bireyin sağlıklı, rahat ve yaşam olaylarına katılabilme veya bunlardan keyif alabilme derecesi olarak tanımlanabilir.

Disfaji ile ilişkili önceki ana komplikasyonlar, yaşam kalitesinin düşmesine ve sosyal izolasyona, ayrıca eştanılara ve ölüm riskinde artışa neden olabilir.

Bütün bunlar, bağımlılığın, bireysel ve tıbbi bakım yükünün ve ayrıca kurumsallaşmanın artmasına yol açar.

Şekil 7. Sağlığa etkilerine ve tespitine ilişkin bilgi grafiği

(Kaynak: Canva Pro tarafından tasarlanmıştır).

Bilgi grafikleri eğitim platformundan indirilebilir. (https://indeed-project.org/).

1.4 Tespit ve teşhis

1.4.1 Tespit ve teşhis

İşaret tespiti, disfaji durumunda olan bireylerin tedavisinin önemli bir parçasıdır. Disfaji hafife alındığında, tanınmadığında (sessiz disfaji olarak adlandırılır) veya tedavi edilmediğinde, daha önce belirtilen risklere yol açabilir.

Bu nedenle, doğru bir tedavi uygulamak için yaşlıları veya en savunmasız bireyleri disfaji ve diğer yutma komplikasyonları konusunda eğitmek çok önemlidir.

Disfaji belirtilerini tespit etmeyi öğrenmek için sonraki adımları izlemelisiniz:

●       Yakından takip edin: Sağlık durumunuzu kontrol edin: Kilo değişimleri, yorgunluk, gıda reddi, yutma güçlüğü ve diğer problemler, bir sağlık sorununa işaret edebilirler.

●       Bilgi alın: Sağlık merkezinizin veya engelli derneğinizin sağlık uzmanlarından bilgi isteyin.

●       Belirleyin: Olağan disfaji belirtilerini ve ne sıklıkta ortaya çıktıklarını belirleyin.

●       Önlem Alın: Konu ile ilgili sağlık profesyonelini bilgilendirin. Duruş, beslenme ve diğer alışkanlıklarla ilgili uzmanın talimatlarına uyun.

     Şekil 8. Disfaji tespitinin önemine ilişkin bilgi grafiği (Kaynak: Canva Pro tarafından tasarlanmıştır).

Bilgi grafikleri eğitim platformundan indirilebilir (https://indeed-project.org/).

1.4.2 Teşhis

Doktorunuz yutma durumunuzla ilgili bir ön değerlendirme ve fizik muayene yapabilir ve ardından aşağıdakiler gibi daha ileri testler ve sorular için sizi yönlendirebilir:

• Ne kadar süredir disfaji belirtileriniz var?
• Semptomlarınız oluştu mu veya Semptomlarınız kötüleşti mi?,
• Katıları, sıvıları veya her ikisini birden yutma yeteneğiniz etkilendi mi?,
• Kilo verme gibi durumlar yaşıyor musunuz?

1.4.3 Tedavi ve Paydaş Profesyoneller

Disfaji tedavisinin amacı yukarıda belirtilen komplikasyonları azaltmaktır. Bu nedenle, doğru bir tedavi için doğru bir teşhis şarttır ve bu, Diş Hekimi, Gastroenterolog, Nörolog, Hemşirelik, Beslenme Uzmanı/Diyetisyen, Mesleki Terapist, Fizyoterapist, Sosyal Hizmet Uzmanı, Konuşma-Dil Patolojisti ve diğer uzmanlar gibi multidisipliner bir ekip tarafından yapılmalıdır.

1.4.4 Uyarı Protokolü

Disfaji belirtileri tespit edildiğinde, uyarı protokolü ile başlamak önemlidir. Bu protokolün adımları, sağlık alanı olan bir engelliler derneğine veya merkezine üye olup olmamanıza bağlı olacaktır.

●  Evet, sağlık birimi olan bir merkezde yaşıyorum. Şüpheli disfaji belirtilerinin tekrarlayan varlığını tespit ederseniz, merkezinizin sağlık profesyonellerini bilgilendirmelisiniz.

●  Hayır, sağlık birimi olan bir merkezde yaşamıyorum. Şüpheli disfaji belirtilerinin tekrar tekrar varlığını tespit ederseniz, en yakın sağlık merkezine gitmeli ve aile doktorunuzu bilgilendirmelisiniz.

Şekil 9. Teşhis ve tedaviye ilişkin bilgi grafiği (Kaynak: Canva Pro tarafından tasarlanmıştır).

Bilgi grafikleri eğitim platformundan indirilebilir (https://indeed-project.org/)

Kaynaklar

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/stages-of-swallowing

https://nrgi.org/EDUCATION/DYSPHAGIA

Sura, l., madhavan, a., carnaby, g., & crary, m. A. (2012). Dysphagia in the elderly: management and nutritional considerations. Clinical interventions in aging, 7, 287.

Https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/stages-of-swallowing

https://www.cancertherapyadvisor.com/home/decision-support-in-medicine/hospital-medicine/dysphagia-and-odynophagia/

Dysphagia video fluiroscopy: Ianessa Humbert. 8th May, 2020. Normal vs Abnormal swallowing [Vídeo file].

Explanation about Dysphagia: CADIS HUESCA. 14th May, 2021. What is dysphagia? Erasmus+ project INDEED about Dysphagia condition (eng) [Vídeo file].

Difficulty Swallowing: FreeMedEducation. 17th May, 2018. What is Dysphagia (Difficulty Swallowing)? [Vídeo file].

Https://www.cancertherapyadvisor.com/home/decision-support-in-medicine/hospital-medicine/dysphagia-and-odynophagia/

Teasell r et al. Dysphagia and aspiration following stroke. Ebrsr. March 2018 https://www.healthline.com/health/pneumonia#symptoms

Https://www.healthline.com/health/airway-obstruction

The Heimlich maneuver video: Howcast. 21^st September, 2012. How to Give the Heimlich Maneuver I First Aid Training [Video file].

Epinephrine treat video: NationwideChildrens. 23th November, 2011. How To Use an EpiPen [Video file].

Speyer r., baijens l., heijnen m., zwijnenberg i. Effects of therapy in oropharyngeal dysphagia by speech and language therapists: a systematic review. Dysphagia. 2010;25(1):40–65. Doi: 10.1007/s00455-009-9239-7

https://www.malnutritionpathway.co.uk/dysphagia.pdf

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6302767/

https://www.asha.org/practice-portal/clinical-topics/pediatric-dysphagia/dysphagia-teams/